Ceramika, jako jedno z najstarszych rzemiosł, ma swoje korzenie w paleolicie. Najwcześniejsze znaleziska wyrobów ceramicznych pochodzą sprzed około 13 tysięcy lat p.n.e., a produkcja szkła datuje się na 5–6 tysięcy lat p.n.e. Również materiały wiążące, takie jak wapno i gips, były stosowane od 2–5 tysięcy lat p.n.e. Ceramikę wytwarzano już w starożytnej Grecji, a kultura pilińska, znana z okresu brązu, zasłynęła z rozwiniętej obróbki ceramiki. Na ziemiach polskich ceramika była obecna od około 7,5 tysiąca lat.
Charakterystyka ceramiki
Ceramika to materiały o strukturze nieorganicznej, zbudowane głównie z atomów związanych wiązaniami kowalencyjnymi i jonowymi. Tworzone są one w wyniku procesów, które zachodzą w wysokich temperaturach, prowadząc do nieodwracalnych reakcji chemicznych. Oprócz swoich walorów artystycznych, ceramika ma także ogromne znaczenie poznawcze, szczególnie przez bogactwo detali, które przedstawia.
Surowce wykorzystywane w produkcji ceramiki
- Gliny pospolite: Są to surowce z licznymi zanieczyszczeniami, które po wypaleniu nadają masie ceramicznej różne odcienie – od żółtego po ciemnobrunatny. Gliny te są wykorzystywane głównie w garncarstwie i produkcji cegieł, a także do wyrobu kamionki i klinkieru, które zaliczają się do ceramiki nieszlachetnej.
- Gliny szlachetne: Charakteryzują się wysoką zawartością składników plastycznych i po wypaleniu zabarwiają się na biało lub kremowo. Są podstawowym surowcem do produkcji ceramiki szlachetnej, takiej jak porcelana, porcelit czy fajans, które znajdują zastosowanie przede wszystkim w ceramice stołowej.
Oprócz różnych rodzajów gliny, w skład mas ceramicznych wchodzą materiały schudzające i topniki. W celu uzyskania pożądanych właściwości, gotowe przedmioty ceramiczne są często szkliwione i zdobione, przy użyciu specjalnych materiałów i farb ceramicznych.
Wpływ krzemionki na ceramikę
Zawartość krzemionki w glinach ma kluczowy wpływ na finalne właściwości wyrobu ceramicznego. Wysoka zawartość krzemionki pozwala na uzyskanie spieczonych, nieprzepuszczających gazów i wody wyrobów, jednakże utrudnia to formowanie, obniża wytrzymałość mechaniczną i zwiększa kruchość ceramiki.
Porcelana
Porcelana, wynaleziona w Chinach w VII wieku, to rodzaj białej, prześwitującej ceramiki o najwyższej jakości. Powstaje z mieszanki glinki kaolinowej, skaleni i kwarcu, które po uformowaniu są wypalane w temperaturach od 920°C do 1460°C. Porcelana cechuje się niską nasiąkliwością, wysoką wytrzymałością mechaniczną oraz odpornością na działanie czynników chemicznych, co czyni ją jednym z najcenniejszych materiałów ceramicznych.
Fajans
Fajans to ceramika uzyskiwana przez wypalanie mieszaniny różnych minerałów, w tym glinu, kwarcu i kaolinu, w temperaturze około 1000°C. Wyroby te mogą być szkliwione lub nieszkliwione i występują w kolorach od białego do jasno kremowego. Fajans był znany od starożytności na Dalekim Wschodzie, a w Polsce szczególnie doceniano go w XVIII wieku.
Porcelit
Porcelit to materiał ceramiczny o właściwościach zbliżonych do porcelany, jednak o nieco mniejszej przezroczystości i twardszej strukturze. Jest stosowany głównie do produkcji naczyń stołowych oraz sprzętu sanitarnego i laboratoryjnego.
Kamionka
Kamionka to wyroby ceramiczne, które powstają z glin wzbogaconych o dodatki, takie jak piasek kwarcowy, i są wypalane w wysokich temperaturach. Pokrywane są one szkliwem, które nadaje im szklistą powłokę. Kamionka jest wytrzymała, odporna na działanie kwasów i ma niską nasiąkliwość, co sprawia, że znajduje zastosowanie w produkcji naczyń, aparatury kwasoodpornej oraz płytek.
Proces wypalania ceramiki
Wypalanie to kluczowy etap produkcji ceramiki, wymagający dużych nakładów energetycznych. Przeprowadza się go po suszeniu półfabrykatów i może występować jednokrotnie lub dwukrotnie, w zależności od rodzaju produktu. Pierwsze wypalanie, zwane „na biskwit”, ma na celu wzmocnienie wytrzymałości mechanicznej wyrobów, podczas gdy kolejne, „na ostro”, utrwala zdobienia i nadaje finalny wygląd ceramice.
Zdobienie ceramiki
Zdobienie ceramiki ma na celu podniesienie jej walorów estetycznych. Może przybierać różne formy, w zależności od rodzaju ceramiki i technik, takich jak barwienie mas ceramicznych, zdobienie plastyczne, podszkliwne, naszkliwne czy stosowanie szkliw dekoracyjnych. Dzięki temu możliwe jest tworzenie różnorodnych produktów o wysokiej wartości artystycznej i użytkowej.
Nasz skup antyków w Warszawie bardzo ceni wyroby ceramiczne. Chętnie nabędziemy porcelanę, wyroby z fajansu, gliny